چرا هرمزگان این همه زلزله را تجربه می کند؟

زمین لرزه های بامداد شنبه 20 تیرماه در سرخوش هرمزگان که شامل سه زمین لرزه به بزرگی بیش از 6 ریشتر و یک زلزله بامداد 13 تیر 1401 به بزرگی 5.7 ریشتر در سواحل بندر چارک در خلیج فارس بوده است. و در حوالی جزیره کیش زلزله ای به بزرگی 5.7 حوالی ساعت 39:01 بامداد 14 1401 / حوالی بندر مکم و زلزله 5.3 ریشتری بامداد 25 خرداد آخرین رویداد متوسط ​​تا شدید در این منطقه بود.

اغلب این سوال مطرح می شود که چرا این منطقه از 4 خرداد به بعد این همه زلزله را تجربه کرد تا اینکه زلزله صبح 13 تیرماه یک نفر در کیش کشته شد. منطقه زاگرس جنوبی در منطقه فارس و هرمزگان به گنبدهای نمکی دیاپیری معروف است. مطالعات نفتی نشان می دهد که عدسی های نمکی هرمز در زیر جزایر فارو و کیش در عمق 5 تا 6 کیلومتری دیده می شود. همچنین در این نقاط گسل هایی با جهت شمال شرقی-جنوب غربی وجود دارد که یکی از آنها به شرق جزیره کیش می رسد و انتهای شمالی آن در محدوده بندر چارک قرار دارد. دو زمین لرزه به بزرگی 5.3 در 25 ژوئن 1401 و 5.7 در 1 آوریل 1401 دارای مکانیسم رانشی و جهت شرقی-غربی بودند که اغلب با مکانیسم و ​​جهت گسل چین خوردگی در کوه زاگرس منطبق است. زلزله 11 جولای نیز یک فشار بود.

در منطقه مذکور، گنبدهای نمکی-دیاپیرهای مختلفی در سطح زمین وجود دارد. مورفولوژی سطح دیاپیرهای نمکی از دیاپیرهای مدفون، فعال، با فواره‌های نمک و یخچال‌های طبیعی، دهانه‌های فرسوده، مرده و خالی گرفته تا دیاپیرهای خطی که معمولاً در امتداد گسل‌ها رخ می‌دهند، متفاوت است. ابتدا نمک با چین خوردگی دیاپیرها به لایه های پوسته رسوبی سطحی نفوذ می کند و سپس چین خوردگی باعث جدا شدن هسته نمک در کمربند چین خوردگی شرق زاگرس و فعال شدن مجدد گنبدهای موجود و امکان حرکت نمک در امتداد گسل ها می شود.

منبع تشکیل نمک سازند هرمز اینفرکامبرین است. در رشته کوه زاگرس لایه های رسوبی به ضخامت 14 کیلومتر از سنگ کریستالی سازند نمکی هرمز جدا شده است. اولین مرحله حرکت نمک هرمز در دوره پیش از سیلورین – حدود 450 میلیون سال پیش – همزمان با اولین انقراض بزرگ زمین شناسی رخ داد. پالس های بعدی حرکت نمک در هنگام باز شدن نئو تتیس در دوره پرمو-تریاس – حدود 250 میلیون سال پیش – همزمان با سومین انقراض بزرگ زمین شناسی و سپس در طول فرسایش افیولیت ها در امتداد لبه شمال شرقی صفحه عربی در اواخر کرتاسه – حدود هفتاد میلیون سال پیش و در همان زمان این اتفاق با پنجمین انقراض بزرگ زمین شناسی رخ داد. در دوران کوهزایی نئوژن زاگرس – از حدود 23 میلیون سال پیش تا حدود 2.5 میلیون سال پیش – زمین ساخت نمک (هالوکینزیس) شدید بود، به گونه ای که برخی از شاخه های نمک سطح را سوراخ کرده و به صورت گنبدی ظاهر شدند (مانند گنبد نمکی چارک).

گسل های لرزه ای در زمین لرزه های اخیر در جنوب شرقی زاگرس و سواحل خلیج فارس در زیرزمین مرز چین خوردگی زاگرس، در ناحیه دیاپیرها و با برآمدگی های زمین ساختی سطحی و سازه ها همراه است.

اما چون گسل از زیر گوشته رسوبی سرچشمه می گیرد و به ندرت به سطح می رسد و تکتونیک نمک نقش مهمی در انتشار گسل در زیر زمین دارد، گسل بیشتر در زیر زمین مدفون است و به سطح نمی رسد. این امر تعیین هندسه دقیق گسل و رابطه بین جابجایی لرزه ای در عمق و ساختار زمین ساختی در ناحیه رسوبی را بسیار دشوار می کند. حاشیه همگرا زاگرس یک منطقه برخورد قاره ای جوان بین صفحات عربی و اوراسیا در غرب آسیا است. این همگرایی رشته کوه وسیعی را در N130 درجه شرقی ایجاد کرده است که عرض آن از 200 کیلومتر شمال و جنوب زاگرس تا کمتر از 100 کیلومتر در زاگرس مرکزی متغیر است. زون بخیه در لبه شمال شرقی کمربند کوه در امتداد گسل اصلی خم جبهه کوه و گسل اصلی زاگرس جوان به ترتیب در زاگرس جنوبی و شمالی قرار دارد. این گسل های اصلی تقریباً 10 میلی متر در سال همگرایی مورب دارند.

در هرمزگان گروه‌های زلزله‌ای طولانی مدت و مکرر در رخدادهای لرزه‌ای مشاهده می‌شود که گاهی با صداهای زیرزمینی همراه است. این زمین لرزه ها را می توان به عنوان شاخصی از فعالیت سیال و گذراهای لرزه ای در عمق در مرز یک برخورد زمین ساختی جوان و فعال با زمین لرزه های مکرر مشاهده کرد.

خوشه های زلزله در اثر توسعه تدریجی جابجایی در پهنه های گسلی فعال در پهنه ای از تکتونیک نمک ایجاد می شوند و الگوهای لرزه خیزی با توالی های مختلف – پس لرزه ها – در پهنه های گسلی مختلف ایجاد می کنند. می توان تصور کرد که مناطق برای مدت طولانی نسبتاً ساکت و گاهی خشونت آمیز هستند – مانند یک سری رویدادهای متوالی. چنین ویژگی برای منطقه هرمزگان و تنگه هرمز در ایران کاملاً طبیعی است. این خوشه زمین لرزه می تواند ماه ها ادامه داشته باشد.

* چاپ شده در روزنامه اعتماد / پنجشنبه 25 تیر 1401